Στις 25 Ιουλίου κατατέθηκε στον δημόσιο διάλογο προς διαβούλευση ο νέος κανονισμός καθαριότητας του Δήμου Ηλιούπολης. Ο χρόνος διαβούλευσης, είναι ασφυκτικά μικρός, μόλις οκτώ ημέρες, για έναν τόσο σημαντικό κανονισμό που αποτελεί το συμβόλαιο μεταξύ των δημοτών και της διοίκησης του Δήμου για τη συνετή διαχείριση των απορριμμάτων στην πόλη μας.
Ο κανονισμός θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και να περιγράφει αναλυτικά τις υποχρεώσεις του Δήμου, των δημοτικών υπηρεσιών που εμπλέκονται στο θέμα της διαχείρισης απορριμμάτων, καθώς και όλων των Δημοτών, επιχειρήσεων, σχολικών μονάδων, και θεσμικών φορέων με στόχο την βέλτιστη διαχείριση του κοινού μας χώρου, και την επίτευξη των στόχων μείωσης και εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων, στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας και αειφόρου ανάπτυξης, με τη συμμετοχή και υποστήριξη των πολιτών.
Ο κανονισμός καθαριότητας θα πρέπει να θέτει όρους δεσμευτικούς για τον Δήμο και όλους τους εμπλεκόμενους και να ορίζει το πλαίσιο αποτελεσματικής εφαρμογής αυτών των όρων.
Ο νέος κανονισμός του Δήμου Ηλιούπολης, τυπικά είναι συμβατός με την κείμενη νομοθεσία και τις απαιτήσεις που προκύπτουν από αυτήν, υιοθετεί την λογική του Τοπικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΤΣΔΑ), και διατυπώνει μια συνολική στρατηγική που ακολουθεί την ιεραρχία βιώσιμης διαχείρισης αποβλήτων (πρόληψη, προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση/κομποστοποίηση με χωριστή συλλογή, συμπεριλαμβάνοντας τα βιοαπόβλητα). Κατά συνέπεια, στη βάση αρχών είναι αποδεκτό και σύννομο. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά ζητήματα και ερωτηματικά που προκύπτουν, ως εξής:
- Ο νέος κανονισμός έχει χαρακτήρα έκθεσης ιδεών, είναι γενικόλογος και καθόλου συγκεκριμένος. Θα μπορούσε να αναφέρεται σε οποιονδήποτε Δήμο της Αττικής, εφόσον δεν λαμβάνει υπόψη το παρόν καθεστώς διαχείρισης και τα τεράστια προβλήματα του Δήμου Ηλιούπολης με την αποτυχία εφαρμογής του ΤΣΔΑ, τις ελλείψεις που σημειώνονται τόσο σε επίπεδο υποδομών (παντελής απουσία προγραμμάτων πρόληψης απορριμμάτων, ανεπαρκές και προβληματικό δίκτυο συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών, σχεδόν μηδενική συλλογή βιοαποβλήτων, απουσία χωριστής συλλογής σε σχολικές μονάδες, απουσία ουσιαστικής ενημέρωσης των δημοτών, ανεξέλεγκτη εναπόθεση απορριμμάτων, ακάθαρτοι και χαοτικοί δημόσιοι χώροι, απουσία οποιασδήποτε μορφής ελέγχου εκ μέρους της δημοτικής αστυνομίας ή των υπηρεσιών καθαριότητας, και πολλά άλλα.)Επίσης δεν λαμβάνει υπόψη, ούτε αξιολογεί την τραγική καθυστέρηση στην υλοποίηση των ποσοτικών στόχων που είχαν τεθεί όταν επικαιροποιήθηκε το ΤΣΔΑ, το 2021 και δεν υπάρχει καμία ανάλυση των αιτιών που οδηγούν σε αυτή την καθυστέρηση (για να διορθώσεις ένα σύστημα πρέπει πρώτα -εγκαίρως- να διαγνώσεις τι πηγαίνει στραβά).
- Πολλά από τα μέτρα που αναφέρονται στον κανονισμό καθαριότητας θα έπρεπε ήδη να έχουν υλοποιηθεί. Τίποτε δεν διασφαλίζει ότι δεν θα επαναληφθούν τα ίδια λάθη που σημειώθηκαν στο παρελθόν. Με άλλα λόγια, οι γενικόλογες δεσμεύσεις δεν εξασφαλίζουν την εφαρμογή των σωστών πολιτικών που περιγράφονται στον κανονισμό, αν δεν υπάρχει το σωστό διοικητικό πλαίσιο, η επάρκεια διοικητικού και τεχνικού προσωπικού και τα απαραίτητα μέσα εφαρμογής τους. Ας δούμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα για να γίνουν κατανοητά τα παραπάνω. Ο κανονισμός καθαριότητας προβλέπει ορισμένα πρόστιμα σε όσους παραβιάζουν το ρυθμιστικό πλαίσιο, π.χ. με ανεξέλεγκτη εναπόθεση απορριμμάτων, ογκωδών αποβλήτων, όπως έπιπλα, στρώματα κ.α στον δημόσιο χώρο, έξω από τους κάδους.
Πράγματι, όλοι συμφωνούμε ότι αυτή η απαράδεκτη πρακτική, εκτός των άλλων, υποβαθμίζει τον δημόσιο χώρο και την ποιότητα ζωής στην πόλη. Το ερώτημα όμως είναι πώς θα επιβληθούν τα πρόστιμα και πώς θα γίνει η βεβαίωση παράβασης; Ο κανονισμός αναφέρει το «μαχητό τεκμήριο ευθύνης» ως απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Δηλαδή, το πιο πιθανό είναι κάποιος που διαμένει στην γειτονιά να έκανε την παράβαση. Δεν υπάρχει ωστόσο βεβαιότητα για το ποιος είναι ο παραβάτης και είναι δύσκολο να επιβληθεί το πρόστιμο. Άρα, θα πρέπει να βρεθεί ένας αξιόπιστος μηχανισμός ελέγχου, πιθανά μέσω εποπτείας του δημόσιου χώρου από την δημοτική αστυνομία, ή μέσω επώνυμων καταγγελιών εκ μέρους ευαισθητοποιημένων πολιτών, για να μπει φρένο στην αυθαιρεσία.Με το παράδειγμα αυτό γίνεται σαφές ότι χρειάζεται ο μηχανισμός ελέγχου και το κατάλληλο προσωπικό, ώστε να εφαρμοστεί ο κανονισμός και να μην μείνει «στα χαρτιά» όπως γίνεται μέχρι σήμερα. - Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην μεθοδολογία προσδιορισμού τόσο των επιβαλλόμενων προστίμων όσο και στην επιβολή τέλους αποκομιδής για ορισμένες κατηγορίες αποβλήτων όπως τα ογκώδη, έπιπλα στρώματα, ΑΕΚΚ, καθώς και τα κλαδέματα. Πρέπει να είναι σε όλους τους πολίτες σαφής ο τρόπος υπολογισμού τους, παίρνοντας υπόψη το κόστος μεταφοράς και επεξεργασίας τους ή τελικής διάθεσης. Ο κανονισμός δεν εξηγεί πώς προσδιορίστηκαν τα παραπάνω και αυτό αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, καθώς θα μειώσει το αίσθημα εμπιστοσύνης και συναίνεσης των δημοτών. Τα προβλήματα αυτά, αναιρούνται με την καθολική εφαρμογή ενός συστήματος δίκαιης χρέωσης των δημοτών με εφαρμογή του «πληρώνω όσο πετάω». Ο σωστός σχεδιασμός και εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος θα δημιουργήσει τα κίνητρα και τις προϋποθέσεις για δραστική μείωση του όγκου των απορριμμάτων, όπως έχει αποδείξει η εμπειρία.
- Η εφαρμογή του τέλους ταφής λειτουργεί κυρίως ως οικονομικό κίνητρο μείωσης απορριμμάτων στον Δήμο μας. Πρέπει να γίνει κατανοητό στην κάθε επιχείρηση, και στον κάθε δημότη ότι όσο μειώνει τα απορρίμματα που παράγει τόσο θα μειώνεται το κόστος ταφής προς όφελος του Δήμου. Επιπλέον, η επίδοση του Δήμου στη χωριστή συλλογή συσκευασιών και βιοαποβλήτων και γενικά στην εκτροπή από την ταφή θα οδηγεί σε μείωση της εισφοράς του στον ΦΟΔΣΑ και καλύτερες οικονομικές επιδόσεις προς όφελος όλων.
- Σημείο κλειδί για την επιτυχία της χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης είναι η κατάστρωση διακριτού επιχειρησιακού σχεδίου για τα βιοαπόβλητα με την εισαγωγή του καφέ κάδου. Τα βιοαπόβλητα (οργανικά απορρίμματα), με διαφορά, αποτελούν το μεγαλύτερο ρεύμα απορριμμάτων, περίπου 40% κ.β. των παραγόμενων ΑΣΑ. Η χωριστή συλλογή των βιοαποβλήτων για να έχει επιτυχία, θα πρέπει να ξεκινήσει με πιλοτικά προγράμματα σε γειτονιές της πόλης, να συνδυάζεται με εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης των δημοτών και συνεργασίες με μεγάλους παραγωγούς, όπως εστιατόρια, κέντρα εστίασης.
Στη συνέχεια διατυπώνονται συγκεκριμένες προτάσεις που προτείνουμε να συμπεριληφθούν στον νέο κανονισμό καθαριότητας.
Α. ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ
Πρόταση 1 : Εργαλεία για την επίτευξη της μείωσης παραγωγής απορριμμάτων μέσω της πρόληψης και προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση (σύμφωνα με την ιεραρχία διαχείρισης)
Προτείνουμε την σύσταση Δημοτικού Γραφείου Πρόληψης Αποβλήτων. Ο ρόλος του Γραφείου Πρόληψης είναι ο σχεδιασμός και εφαρμογή δημοτικών προγραμμάτων πρόληψης καθώς και η αναζήτηση χρηματοδότησης μέσω Ευρωπαϊκών και Εθνικών προγραμμάτων (πχ Πράσινο Ταμείο, κ.α)
Μετά από διαδικασία διαβούλευσης με τοπικούς φορείς, το γραφείο θα καταρτίσει ένα Σχέδιο Πρόληψης Παραγωγής Απορριμμάτων, με έμφαση στα απόβλητα τροφίμων, στα πλαστικά μιας χρήσης, στα ηλεκτρικά/ηλεκτρονικά απόβλητα και στα κλωστοϋφαντουργικά απόβλητα
Οι παραπάνω τέσσερις κατηγορίες αποβλήτων θεωρούνται ρεύματα προτεραιότητας, λόγω του μεγάλου περιβαλλοντικού και ανθρακικού/κλιματικού τους αποτυπώματος και των σημαντικών παραγόμενων ποσοτήτων.
Στο σχέδιο πρόληψης μπορεί να προβλέπονται εθελοντικές συμφωνίες με τοπικές επιχειρήσεις για κατάργηση των πλαστικών μιας χρήσης (πλαστικές σακούλες, πλαστικά ποτήρια/πιάτα/καλαμάκια από καφετέριες, πλαστικές συσκευασίες έτοιμου φαγητού από εστιατόρια/catering), εντατικές δράσεις ενημέρωσης αλλά και εφαρμογή της πρόληψης σε σχολεία (με οδηγό πρόληψης για μαθητές), τοπικές εκδηλώσεις με στόχο την ενημέρωση όλων των δημοτών). Εδώ προτείνονται πιλοτικές δράσεις προώθησης της πρόληψης με τη δημιουργία διαδικτυακής πλατφόρμας όπου οι δημότες μπορούν να χαρίζουν ή να ανταλλάσσουν αντικείμενα που δεν χρειάζονται (βιβλία, παιγνίδια, ηλεκτρικές/ηλεκτρονικές συσκευές κα).
Για τα απόβλητα τροφίμων προτείνονται οριζόντιες δράσεις ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης αλλά και δράσεις περιορισμού τους σε συνεργασία με επιχειρήσεις εστίασης (εστιατόρια, ταβέρνες), με προώθηση της επιλογής «μικρής μερίδας» με μειωμένη τιμή, και συνεργασία με ΜΚΟ, όπως η οργάνωση «Μπορούμε», για τη διάθεση των φαγητών που περίσσεψαν από εστιατόρια σε κοινωνικά εστιατόρια/παντοπωλεία ή και απευθείας σε δημότες που ανήκουν σε κοινωνικά ευάλωτες κατηγορίες, με δωρεάν διάθεση.
Στις δράσεις πρόληψης/προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση μπορούν να συμπεριλαμβάνονται και ειδικές συμφωνίες με επαγγελματίες ή επαγγελματικές οργανώσεις που έχουν ως κύριο αντικείμενο την επισκευή/επιδιόρθωση πχ ηλεκτρικών/ηλεκτρονικών συσκευών ώστε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο επαγγελματιών που θα παραλαμβάνει προϊόντα που μπορούν επισκευαστούν και να μεταπωληθούν σε χαμηλή τιμή στους δημότες.
Β. ΧΩΡΙΣΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ
Πρόταση 2: Η σωστή οργάνωση και χρηματοδότηση της χωριστής συλλογής τεσσάρων ρευμάτων ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτί, πλαστικά, μέταλλα, γυαλί) καθώς και βιοαποβλήτων.
Σχεδιασμός και Χρηματοδότηση της χωριστής συλλογής.
Τα δίκτυα χωριστής συλλογής που πρέπει να σχεδιαστούν προκειμένου να λειτουργήσουν άμεσα, είναι:
- Το δίκτυο συλλογής γυαλιού (κώδωνες γυαλιού)Απαιτείται πύκνωση του υπάρχοντος δικτύου γυαλιού με χρηματοδότηση τόσο των υποδομών όσο και της αποκομιδής από την ΕΕΑΑ (Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης). Ο Δήμος θα έχει εποπτικό ρόλο.Το γυαλί, είναι ένα απόβλητο με μεγάλο βάρος, το οποίο μπορεί δύσκολα να ανακτηθεί από τον μπλε κάδο διότι θρυμματίζεται. Ο εθνικός στόχος για την ανάκτηση του γυαλιού δεν έχει επιτευχθεί και η ανάκτησή του είναι σε μεγάλη προτεραιότητα. Η ΕΕΑΑ χρηματοδοτεί συνολικά τη διαχείριση από την ανάπτυξη του δικτύου, την καμπάνια ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης, την αποκομιδή και την τελική διαχείριση.
- Δίκτυο συλλογής χαρτιού. Κίτρινοι κάδοι για το χαρτί / χαρτόνι.Το χαρτί / χαρτόνι, είναι το μεγαλύτερο ρεύμα από τα απόβλητα συσκευασίας, το οποίο μπορεί να διαχωριστεί με μεγάλη επιτυχία στην πηγή, ενώ αντίθετα εάν αναμειχθεί με άλλα απόβλητα αυξάνεται η δυσκολία ανάκτησης και μειώνεται η τιμή πώλησής του. Ο δήμος θα σχεδιάσει το δίκτυο των κίτρινων κάδων (σύμφωνα με όσα προβλέπονται στο τοπικό σχέδιο διαχείρισης), την αποκομιδή του δικτύου, τη διαλογή των υλικών και τη διάθεση των ανακτημένων προϊόντων. Το δίκτυο που θα αναπτυχθεί πρέπει να είναι στοχευμένο και να γίνει σωστή επιλογή των σημείων συλλογής (πχ σχολεία, δημοτικές υπηρεσίες, στάσεις μετρό, μεγάλα εμπορικά κέντρα κα).
- Εισαγωγή του καφέ κάδου για τα βιοαπόβληταΗ εισαγωγή του καφέ κάδου προτείνεται να συνδυαστεί με πιλοτικά προγράμματα συλλογής πόρτα-πόρτα για τέσσερα ρεύματα: χαρτί/χαρτόνι, πλαστικά, μέταλλα, βιοαπόβλητα, με σύγχρονη εφαρμογή του «πληρώνω όσο πετάω»
Πώς θα διαχειριστεί ο Δήμος τα συλλεγόμενα βιοαπόβλητα.
Υπάρχουν διάφορες επιλογές διαχείρισης των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων. Μία από αυτές είναι η κομποστοποίηση τους σε Δημοτικό χώρο Η χρηματοδότηση μιας τοπικής μονάδας κομποστοποίησης βιοαποβλήτων μπορεί να γίνει μέσω ΕΣΠΑ.
Μια δεύτερη επιλογή για τη διαχείριση των βιοαποβλήτων είναι, σε συνεργασία με τον ΕΔΣΝΑ, να οδηγούνται στο ΕΜΑΚ Λιοσίων για κομποστοποίηση προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων . Αυτή είναι η επιλογή που ακολουθείται σήμερα
Τέλος, μια τρίτη επιλογή είναι η δημιουργία δια-δημοτικής μονάδας κομποστοποίησης σε συνεργασία με τους γειτονικούς δήμους, ή ακόμη και η συνεργασία με ιδιώτες για την επεξεργασία των βιοαποβλήτων.
Πρόταση 3: Σχεδιασμός και υλοποίηση της καμπάνιας ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης. Ο Δήμος, σε συνεργασία με τα ΣΣΕΔ που οφείλουν να χρηματοδοτήσουν την δράση, θα σχεδιάσει πρόγραμμα ενημέρωσης όλων των δημοτών, με έμφαση σε σχολεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα, πολιτιστικούς και αθλητικούς συλλόγους, τοπικές οργανώσεις πολιτών. Ο καλός σχεδιασμός της καμπάνιας, μαζί με παράλληλες δράσεις του Δήμου, όπως φεστιβάλ για την πρόληψη και ανακύκλωση, μπορεί να γίνει σε συνεργασία με ΚΟΙΝΣΕΠ, ΜΚΟ, και με κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Έχει υπολογιστεί ότι για κάθε ευρώ που επενδύεται στην εκπαίδευση και ενημέρωση των πολιτών αποδίδονται τουλάχιστον δέκα ευρώ μέσω της ανάκτησης ανακυκλώσιμων υλικών.
Πρόταση 4: Εκπόνηση μελέτης για την ταχύτατη ανάπτυξη δικτύου πράσινων σημείων (σταθερών ή/και κινητών). Μπορεί να προβλέπονται συνεργασίες με επαγγελματίες ή με ΚΟΙΝΣΕΠ για τη λειτουργία τους. Τα πράσινα σημεία στοχεύουν στην συλλογή καθαρών ανακυκλώσιμων υλικών αλλά και στην αύξηση της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση μέσω της συλλογής προϊόντων που μπορούν να επιδιορθωθούν και να μεταπωληθούν σε χαμηλές τιμές. Τα κινητά πράσινα σημεία έχουν δοκιμαστεί με μεγάλη επιτυχία, εξαιτίας της ευελιξίας τους και της δυνατότητας που προσφέρουν να συγκεντρώνονται καθαρά ανακυκλώσιμα υλικά (με μηδενικές προσμίξεις).
Πρόταση 5: Εφαρμογή Προγραμμάτων Μηδενικών Αποβλήτων σε σχολικές μονάδες και τοπικές επιχειρήσεις. Στόχος είναι τόσο η πρόληψη αποβλήτων (π.χ. με αποφυγή συσκευασιών μιας χρήσης) όσο και η χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων και οργανικών αποβλήτων
Πρόταση 6: Σύναψη νέας σύμβασης με ΕΕΑΑ. Σύμφωνα με το Ν 2939/2001, όπως αυτός τροποποιήθηκε με το Ν 4496/2017, τα συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης χρηματοδοτούν την ανάκτηση των ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας και μάλιστα η υποχρέωση αυτή επεκτείνεται και στην αποκομιδή, θεωρώντας ότι αυτή αποτελεί μέρος του κύκλου ζωής των υλικών συσκευασίας. Σε αυτά τα πλαίσια η ΕΕΑΑ μπορεί:
- Να επιδοτήσει τις καθαρές συγκεντρώσεις υλικών στα Πράσινα Σημεία
- Να δώσει κίτρινους κάδους και συμπληρωματικά μπλέ
- Να δώσει ένα ή περισσότερα απορριμματοφόρα
- Να επιδοτήσει την καμπάνια ευαισθητοποίησης
Πρόταση 7: Ειδική συμφωνία με μικροεπαγγελματίες επαναχρησιμοποίησης στα πλαίσια της δημιουργίας Κέντρου Δημιουργικής Επαναχρησιμοποίησης. Στόχος είναι η ενίσχυση της επιδιόρθωσης, επισκευής, επαναχρησιμοποίησης υλικών πριν καταστούν απόβλητα. Με τον τρόπο αυτό τονώνεται η τοπική αγορά, δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας στον τομέα της επισκευής και μεταπώλησης, ενώ οι δημότες ωφελούνται γιατί αγοράζουν τα επιδιορθωμένα προϊόντα σε χαμηλότερες τιμές.
Οι προτάσεις που διατυπώθηκαν στο παρόν κείμενο πιστεύουμε ότι θα υποστηριχθούν από την τοπική κοινωνία, ιδιαίτερα από τους πολίτες που έχουν ενεργό συμμετοχή στα κοινά.
*Για τη συγγραφή του κειμένου: Μαρία Βιτωράκη, mvitor@acg.edu,
